Türkiye'nin Dağları

Türkiye'nin Dağları

Oluşum ve görünümleri bakımından dağlar farklı özelliktedirler. Oluşumlarına göre dağlar şu şekilde gruplandırılabilir. 1. Orojenik hareketlerle oluşan dağlar: Dağ oluşum hareketlerine orojenez denir. Karalardan aşındırılan maddeler, okyanusların tabanlarında birikerek, tortul tabakalar oluştururlar. Bu tortulların büyük bölümü esnek (plastik) yapıdadır. Bu esnek tortullar, kıtaların birbirine yaklaşması sırasında, yanlardan sıkıştıklarında kıvrılır. Böylece antiklinal ve senklinallerden oluşan kıvrım dağları meydana gelir. Tortullarınma alanlarında (Jeosenklinal) biriken tabakaların bir bölümü kaim ve serttir. Bu tabakalar orojenik hareketler sırasında kıvrüamaz ve kırılırlar. Böylece fay denen kırıklar oluşur. Orojenik hareketler sırasında, çoğunlukla kıvrılmalar ve kırıklar bir arada oluşur. NOT: Fay denen tabakaların kırıldığı noktalar, yer kabuğunun en zayıf noktalarıdır. Bu nedenle fay hatları boyunca tektonik depremler oluşur. Volkanik hareketler meydana gelir. Ayrıca kaplıca suları da fay hatlarından yeryüzüne çıkar.  a. Kıvrım Dağları: Türkiye'nin bulunduğu yerde 1. Jeolojik dönemde var olan Tethys denizi tabanında biriken ve binlerce metre kalınlığa erişen tortul tabakalar, 3. Zaman'da yerkabuğu hareketleri ile kuzeydeki ve güneydeki, eski kara kütlelerinin birbirine doğru yaklaşmasıyla sıkışarak kıvrıldı ve yüzeye çıktı. Alp-Himalaya orojenik kuşağını oluşturan sıradağlar meydana geldi. Bu oluşumla Türkiye'deki Kuzey Anadolu sıradağları ile, Toros dağları, Karasu-Aras dağları oluştu. NOT: Bu dağların olşumları 3. zamanda (Neozoik - Tersiyer) tamamlandı. Ancak bugünkü yüksekliklerine 4. zamanda (Kuaterner) ulaştı.  b. Kırık Dağları: Sert tabakalar yan basınç karşısında kırılır. Kırık hatları arasında kalan blokların bazıları çökerek (Graben) çöküntü hendeklerini, bazıları da yükselerek (Horst) kırık dağlarını oluşturur. Ege bölgesindeki dağlar kırılma sonucunda oluşmuştur. Bu dağlar kuzeyden güneye doğru:Kaz, Madra, Yund, Bozdağlar, Aydın dağlan ve Menteşe dağları olarak sıralanır. Bu dağların arasında ise Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes Grabenleri bulunur. 2. Volkanik Dağlar: Yerin derinliklerindeki kızgın, erimiş ve basınç altında bulunan magmanın yeryüzüne çıkmasıyla oluşmuş, koni şekilli, tek tek dağlardır. Türkiye'de 3. zamanda başlayan volkanik faaliyetler 4. zamanda da devam etmiştir. Bu faaliyetle kırıklar (fay) boyunca çeşitli volkanik malzemeler yeryüzüne çıkmış ve volkanik araziyi oluşturmuştur. Günümüzde faaliyetleri sona ermiş olan volkanik oluşumlu dağlarımız şunlardır:   a. Doğu Anadolu Bölgesi Volkan dağları: Volkanik arazinin en yaygın olduğu bu bölgede yer alan volkan dağları, Van gölünün kuzeyinde yer alır ve kuzeydoğu-güneybatı yönlü uzanır. Bunlar;   Ağrı Dağı: 3896 m'lik Küçük Ağrı ve 5137 m'lik Büyük Ağrı dağlarıdır. Büyük Ağrı, Türkiye'nin en yüksek dağıdır. Tendürek Dağı: Van gölünün kuzeydoğusundadır. Yüksekliği 3533 m'dir.   Süphan Dağı: Van Gölü'nün kuzeyindedir. Yüksekliği 4058 m'dir.   Nemrut Dağı: Van Gölü'nün batısmdadır. Bu dağdan çıkan lav ve küller, akarsu önüne set yaparak Van Gölü'nü oluşturmuştur. Patlama ile dağm zirvesinde geniş bir çukurluk (kaldera) oluşmuştur. Bu çukurda sularm toplanmasıyla da bir göl meydana gelmiştir.   Ayrıca, Doğu Anadolu'da yer alan Kargapazarı ve Dumlu (Erzurum'da) ile Bingöl dağı da volkanik yapıdadır. b. İç Anadolu Bölgesi Volkan Dağları: Bölgenin güneyinde yer alır. Kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanır. Bir kırık hattı boyunca sıralanmışlardır. Bu dağlar şunlardır: Erciyes: 3916 m. ile İç Anadolu'nun en yüksek noktasıdır. Bir çok yan koniden oluşmuştur. Doruk kesiminde buzul yer alır.   Hasandağ: 3258 m'dir. Aksaray Hinde'dir.   Melendiz: 2936 m'dir. Niğde ilinde yer alır.   Karacadağ: Konya-Karapınar'da yer alır. Yakınlarında Meke dağı ve tuzlası gölü ile, Acıgöl yer alır. Bu göller volkanik gaz patlaması ile açılan ve maar denen çukurlukların içinde oluşmuştur.   Karadağ: Karaman ilinde yer alır. 2271 m. yüksekliktedir. NOT: Ürgüp - Göreme yöresinde Erciyes'in faaliyeti ile geniş bir alan, tüf denen kolay aşınabilen tabaka ile kaplanmıştır. Tüf platolarının sel suları tarafından aşındırılması sonucunda peribacaları oluşmuştur.  c.  Ege Bölgesi Volkanları: Manisa'nın Kula ilçesi çevresinde 70 kadar küçük volkan konisi yer almaktadır. Bu volkanik oluşumlar, Türkiye'deki en yeni oluşumlardır. d. Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki Volkanlar:   Karacadağ: Bölgenin ortasında yer alır. Türkiye'nin en geniş tabanlı volkan konisidir. Yüksekliği 1957 m'dir. NOT: Bu dağların dışında, Kızılcahamam - Gerede arasında Aladağ ve Işıkdağ ile Bursa'daki Uludağ'da patlama olmamış, iç püskürük dağlardır.  DAĞLARIN COĞRAFİ DAĞILIŞI 1. Kuzey Anadolu Dağları: Alp-Himalaya sistemine bağlıdır. Karadeniz kıyılarına paralel uzanır. Orta Karadeniz Bölümünde alçalır. Doğu Karadeniz'de ise en yüksek değerlerine ulaşır. İki sıra halinde uzanan bu dağlar; kıyıda, Küre, Canik, Giresun, Gümüşhane,Kalkanlı, Trabzon ve Rize dağlarıdır. Rize dağlarında yükseklik 4000 m.ye yaklaşır. Üzerinde yer yer buzullar yer alır. Doğu ve Batı Karadeniz'de dağlar hemen kıyıdan başlar, dik yamaçlıdır. Kıyı ile iç kesim arasında ulaşımı güçleştirirler. Orta Karadeniz'deki Canik dağları ise, içeriden başlar. Yüksekliği çok azdır. Ulaşıma geçit verirler. İç kesimdeki ikinci sırada ise; Köroğlu, Ilgaz, Deveci, Çimen, Kop, Mescit ve Yalnızçam dağları yer alır. Bu iki dağ sırası arasında, Doğuda Çoruh ve Kelkit, batıda ise Devrez vadisi yer alır. Bu vadiler boyunca, Türkiye'nin en uzun ve en hareketli deprem kuşağı olan, Kuzey Anadolu Fay Hattı geçer. Doğu Karadeniz dağlan genellikle volkanik kayalardan oluşmuştur Diğer dağlar ise kalker ve killi tabakalardan oluşmuştur. Bu nedenle bölgede heyelan olayları sık gerçekleşir.   Kuzey Anadolu Dağlarının genel özellikleri şunlardır: Kıyıya ve birbirine paralel uzanan, sıradağlardır. Alp oroj enezi ile oluşmuşlardır. Çoğunlukla deniz kıyısından başlarlar. Orta Karadeniz'de kıyıdan uzaklaştıkları için Bafra ve Çarşamba gibi delta ovaları oluşabilmiştir. Kuzey Anadolu Dağlarının Türkiye Ekonomisine Etkileri Kıyıya paralel uzandıkları için, nemli havanın iç kesimlere ulaşmasını engelleyerek, kıyıda bol yağışlı bir iklimin oluşmasına; tütün, mısır, fındık gibi önemli ürünlerin yetişmesine yol açmışlardır. Kıyı kesiminde neme bağlı olarak gür orman örtüsünün oluşmasına yol açmışlardır. Deniz etkilerinin iç kesimlere girmesini engelleyerek, İç Anadolu'da karasal iklim oluşmasına, tarım ürünü çeşidinin az olmasına, verimin düşmesine yol açmışlardır. Kıyı ve iç kesimler arasında ulaşımın zor olmasına, kıyıdaki kentlerin büyüyüp gelişememesine yol açmışlardır. Yapılarında kil kayasının yaygın olmasıyla heyelanların fazla olmasına yol açmışlardır. Eğimin artmasına yol açtıklarından, kar erimeleriyle sellerin oluşumuna yol açmışlardır. 2. Güney Anadolu Dağları: Toros dağları da denir. Alp kıvrım sisteminin güney bölümüdür. Kalker tabakalardan oluşmuştur. Batı, Orta ve Doğu Toroslar olarak üç bölümden oluşur.   a.  Batı Toroslar: Antalya Körfezi'ni batıdan kuşatan Akdağlar ve Beydağları, doğudan kuşatan Dedegöl ve Geyik dağları kuzeyde Sultan dağlarından oluşur. Bu dağlar Antalya'nın kuzeyinde bir çatı oluşturur. b.  Orta Toroslar: Taşeli platosundan başlar, Bolkar, Aladağ, Tahtalı, Binboğa dağları olarak kuzeydoğu yönüne doğru devam ederler. Aladağlar (Demirkazık) en yüksek noktayı oluşturur. Buzul oluşumları vardır. Antalya'da kuzeye doğru çekilen dağlar, Antalya kıyı ovalarının, İskenderun - Mersin Körfezi'nde kuzeye doğru kıyıdan uzaklaşan dağlar ise Çukurova'nın oluşumunu sağlamıştır. İskenderun Körfezi'ne paralel uzanan Nur (Amanos) dağları, Güneydoğu Toroslarının başlangıcını oluşturur. 3.  Güneydoğu Anadolu Dağları: Bu bölgedeki dağlar Torosların devamıdır. Güneydoğu Toroslar da denir. Nur dağlarıyla başlar, bir yay çizerek Güneydoğu Anadolu'yu kuzeyden çevreler. Bu dağ sisteminde Malatya, Genç, Bitlis ve Hakkari dağları yer alır. Buzuldağları (Hakkari - Uludoruk) 4137 m. ile sıradağlar üzerindeki en yüksek noktayı bulundurur. Buzul oluşumları vardır. Bölgenin ortasında Karacadağ volkan konisi yer alır.   4. Doğu Anadolu Dağları:   En dağlık bölgemizdir. Kuzey Anadolu dağları ve Toroslar bu bölgede birleşir. Bölgedeki dağların büyük bölümü Orta Torosların devamıdır. Başlıcaları; Tahtalı, Mercan, Karasu ve Aras dağlarıdır. Allahuekber dağları ise, Kuzey Anadolu dağlarının devamıdır. Doğu Anadolu'da, Türkiye'nin en yüksek volkanları da yer alır. Büyük ve Küçük Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut bu bölgededir.   5.  İç Anadolu Dağları: Dağların az olduğu bir bölgedir. Kuzeybatıda Sündiken dağlan, Güneybatıda Sultan dağları yer alır. Bölgenin doğusu dağlıktır.Tecer, Çamlıbel, Hınzır ve Akdağlar buradadır. Ankara yakınında Elmadağ, Ayaş ve İdris dağları yer alır. Bölgenin güneyinde Erciyes, Melendiz, Hasandağ, Karacadağ ve Karadağ volkan konileri yer alır.   6.  Batı Anadolu Dağları: Bu dağlar kırılma ile oluşmuş horstlardır. Kuzeyden güneye doğru Biga, Kaz, Madra, Yund, Bozdağlar, Aydın dağları ve Menteşe dağları olarak sıralanır. Bu dağlardan Biga ve Menteşe dağları kıyıya paralel, diğerleri ise denize dik uzanımlıdır. Yükseklikleri 1000 m ile 2000 m arasında değişir. İçbatı Anadolu Eşiğinde ise, Sandıklı, Eğriöz ve Murat dağları yer alır. Bursa'nın güneyindeki Uludağ, iç püskürük bir dağdır. Yapısında gnays, mermer, şist gibi metamorfik (başkalaşmış) taşlar vardır.   Batı Anadolu Dağlarının Türkiye Ekonomisine Etkileri Doğu - batı yönlü olmaları ve denize dik uzanmaları, deniz etkilerinin iç kesimlere ulaşmasını sağlamış, bu durum içeriye doğru uzanan çöküntü ovalarında, tütün, pamuk, çekirdeksiz üzüm, incir, zeytin ve turunçgiller gibi önemli ürünlerin yetişmesini sağlamıştır. Kıyı ve iç kesimler arasında ulaşımın kolay olmasını sağlamıştır.  NOTLAR: Dağların, çok olması tarım alanlarının az olmasına yol açar. Dağlar, çevreleri için su depolarıdır. Dağlar, kış turizmi için uygun alanlardır. Dağlar ve yamaçları otlaklarıyla hayvancılık için önemlidir. Dağlar, ormanların büyük bir kısmının yer aldığı yerlerdir. Dağlar, yer altı kaynakları (maden) bakımından önemlidir. Dağlar, kaynak suları ve karların erimesiyle akarsularımızı besler. Avcılık ve dağ sporları için önemlidir.